Auxilia były to wojska pomocnicze w armii rzymskiej. W okresie republiki auxilia stanowione były przez armie sojuszników, a ich głównym zadaniem było wspieranie legionów rzymskich. Oddziały pomocnicze rekrutowały się spośród mieszkańców miast latyńskich i sprzymierzeńców.
Wraz z podbojem auxilia rekrutowane były wyłącznie z ludności prowincjonalnej, nie mającej obywatelstwa rzymskiego. Żołnierz służący w auxiliach otrzymywał zwykle po zakończeniu służby obywatelstwo rzymskie, co stało się regułą od czasów Klaudiusza. Pewnym niebezpieczeństwem, które ujawniły wydarzenia na przełomie 69 i 70 roku n.e. w Germanii i Galii, było trzymanie jednostek pomocniczych w pobliżu miejsca rekrutacji i wykorzystywanie w nich oficerów miejscowego pochodzenia. Żołnierze należący do tych jednostek często dezertowali i działali na niekorzyść armii rzymskiej. W tym celu zaczęto wysyłać oddziały w jak najdalszą część państwa, zdala od miejsca rekrutacji, aby uniknąć podobnych sytuacji.
Auxilia dzieliły się na oddziały jazdy, alae i oddziały piechoty, cohortes. Występowały także mieszane kohorty piechoty i jazdy (cohortes equitatae).
Jazda liczyła zazwyczaj 500 konnych (alae quingenaria), lecz czasami składała się z 1000 jeźdźców (alae milaria), stąd też ich rozróżnienie. W II wieku n.e. podzielono je na mniejsze oddziały: alae quingenaria podzielono na 16 turmae po 32 ludzi każda, natomiast alae milaria na 24 turmae po 42 ludzi.
Podobnie były zorganizowane kohorty piesze (cohortes peditae), które podzielono na centurie.
Oddziałom auxiliares przypadało patrolowanie, odpieranie ataków nieprzyjaciół i inne zadania związane z ochroną granic, do czasu przybycia na pomoc regularnej armii rzymskiej, stacjonującej dalej od granicy. W czasie bitwy wojsko pomocnicze zaopatrywało legiony w taką samą ilość piechoty oraz trzykrotnie liczniejszą jazdę. Wojskami sprzymierzonych, dowodzili ich właśni dowódcy, jednakże główne dowództwo należało do 12 prefektów (praefecti sociorum).
Z każdego oddziału wojsk sprzymierzonych, wydzielano grupę 1600 pieszych (pedites extraordinarii) oraz około 600 jeźdźców (equites extraordinarii), pozostających do wyłącznej dyspozycji wodza naczelnego. Resztę dzielono na dwie grupy, zwane skrzydłami (alae). Ustawione były po obu bokach legionów, a ich zadaniem było strzeżenie legionu przed oskrzydleniem.
Siła wojsk pomocniczych w okresie pryncypatu wynosiła zapewne conajmniej tyle co armii właściwej, czyli około 150.000 żołnierzy.
Materiał opracowany przez:
