Włoski kodeks karny (Codice penale italiano), znany jest także jako codice Rocco od nazwiska jego głównego twórcy – Alfredo Rocco. Historycznie pierwszym kodeksem karnym na terytorium współczesnego państwa włoskiego był tzw. Codice penale sabaudo (albertino) z 1839 roku.
Obowiązywał on na terenie Królestwa Sardynii, został promulgowany przez króla Karola Alberta 26 października 1839 roku i wszedł w życie 15 stycznia 1840 roku. Po nowelizacji i ponownej promulgacji przez Wiktora Emanuela w 1859 r. tekst kodeksu pozostał w mocy na terenie zjednoczonego Królestwa Włoch aż do wprowadzenia kolejnej regulacji, czyli włoskiego kodeksu karnego z 1889 r. Codice penale sabaudo wzorował się na napoleońskim kodeksie karnym wraz z jego podziałem i składał sie z 739 artykułów, zgrupowanych w trzech księgach:
1) kary i reguły generalne dla ich nałożenia i wykonania;
2) występki i zbrodnie i ich karalność;
3) wykroczenia i ich karalność.
Nowelizacja z 1859 roku została dokonana w nowoczesnym duchu, ograniczając zastosowanie kary śmierci, znosząc przestępstwa przeciwko religii oraz łagodząc kary za tzw. przestępstwa polityczne.
Warto podkreślić, że codice penale sabaudo nie obowiązywał na terenie Toskanii, gdzie stosowano kodeks karny z 1853 roku (w 1859 roku została w nim zniesiona kara śmierci), w związku z czym na terytorium Włoch równolegle obowiązywały dwie kodyfikacje.
Kodeks karny z 1889 roku, zwany także codice Zanardelli, dokonał ostatecznej unifikacji prawa karnego na terenie zjednoczonej Italii. Ustawa była kolejnym świadectwem postępowego ducha jej twórców. Kodeks m. in. znosił karę śmierci, wprowadzał wolność strajku, instytucję warunkowego zwolnienia oraz poszerzał dyskrecjonalną władzę sędziego. W chwili dojścia Mussoliniego do władzy liczne przepisy zostały z kodeksu usunięte, stanowiąc krok wstecz wobec nowoczesnego kształtu kodyfikacji. Ostatecznie została ona zastąpiona w 1930 roku wspomnianym już codice Rocco. Mimo utraty mocy obowiązującej we Włoszech, codice Zanardelli stanowi podstawę regulacji karnych Watykanu, który przejął go na mocy Traktatu Laterańskiego z 1929 r.
Codice Rocco został opublikowany na mocy dekretu królewskiego nr 1398 z 19 października 1930 r. w Gazecie Urzędowej nr 251 z dn. 26 listopada 1930 r. Dekret królewski zawierał podpisy króla Wiktora Emanuela III, szefa rządu Benito Mussoliniego oraz ministra sprawiedliwości Alfredo Rocco. Obecnie po uchyleniu licznych faszystowskich pozostałości, kodeks karny z 1930 r. uchodzi za kodyfikację dość przestarzałą i wymagającą szerokiej nowelizacji. Co jakiś czas podejmowane są próby stworzenia całkowicie nowego kodeksu, jednak, jak dotąd pozostają one bezowocne.
Codice Rocco zachował napoleoński charakter pierwszych włoskich kodyfikacji. Został podzielony na trzy Księgi:
1) o przestępstwach w ogólności;
2) o przestępstwach poszczególnych;
3) o wykroczeniach poszczególnych.
Księgi zostały podzielone na Tytuły, Rozdziały i Sekcje.
Księga Pierwsza O przestępstwach w ogólności
Tytuł I O prawie karnym
Tytuł II O karze
Tytuł III O przestępstwie
Tytuł IV O sprawcy i ofierze przestępstwa
Tytuł V O zmianach
Tytuł VI O wygaśnięciu przestępstwa i kary
Tytuł VII O sankcjach cywilnych
Tytuł VIII O administracyjnych środkach bezpieczeństwa
Księga Druga O przestępstwach poszczególnych
Tytuł I O przestępstwach przeciwko państwu
Tytuł II O przestępstwach przeciwko administracji publicznej
Tytuł III O przestępstwach przeciwko wymiarowi sprawiedliwości
Tytuł IV O przestępstwach przeciwko uczuciom religijnym i czci zmarłych
Tytuł V O przestępstwach przeciwko porządkowi publicznemu
Tytuł VI O przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu publicznemu
Tytuł VII O przestępstwach przeciwko zaufaniu publicznemu
Tytuł VIII O przestępstwach przeciwko gospodarce, przemysłowi i handlowi
Tytuł IX O przestępstwach przeciwko moralności publicznej i dobremu zwyczajowi
Tytuł IX-bis O przestępstwach przeciwko poszanowaniu zwierząt
Tytuł X O przestępstwach przeciwko integralności i zdrowiu potomstwa
Tytuł XI O przestępstwach przeciwko rodzinie
Tytuł XII O przestępstwach przeciwko osobie
Tytuł XIII O przestępstwach przeciwko mieniu
Księga Trzecia O wykroczeniach poszczególnych
Tytuł I O wykroczeniach policyjnych
Tytuł II O wykroczeniach dotyczących działalności socjalnej administracji publicznej
Tytuł II-bis O wykroczeniach dotyczących ochrony poufności
Autor: Maksymilian Czornyj
