Impreza poświęcona patronce miasta jest jedną z największych na Sycylii, o ile nie na świecie, można ją porównać do Wielkiego Tygodnia w Sewilli czy Corpus Christi w Peru. Procesja z relikwiami Świętej Agaty, ogromne i pięknie przystrojone świece, białe stroje, fajerwerki i ciastka w kształcie piersi męczennicy tworzą niezwykle barwną uroczystość.
Festa di Santa Agata w Katanii rozpoczyna się co roku 3 lutego i trwa 3 dni, a w tym czasie całe miasto żyje tylko nią, ściągają też tłumy turystów. W obrzędach święta patronki drugiego z największych miast Sycylii mieszają się elementy chrześcijańskie i folklorystyczne, z taką samą siłą przyciągając wierzących jak i tylko ciekawych.
Święta Agata, której imię oznacza z gr. „dobra” należy do czterech wielkich męczennic Kościoła rzymskiego (obok Cecylii, Łucji i Agnieszki), których święta wypadają w czterech miesiącach zimowych. Św. Agata (235 – 251r. n.e.) urodziła się w Katanii i pochodziła ze znakomitego rodu. Była bardzo piękna, jednak po przyjęciu chrztu postanowiła żyć w dziewictwie, co nie spodobało się Kwincjuszowi, rzymskiemu namiestnikowi Sycylii ubiegającemu się o jej rękę. Owładnięty żądzą zemsty za odrzucone oświadczyny, po wydaniu przez cesarza Decjusza dekretu o rozpoczęciu prześladowań chrześcijan, kazał uwięzić Agatę jako jedną z pierwszych a następnie skazał ją na ciężkie tortury (sceny szarpania jej ciała, przypalania ran, rozszarpywania kleszczami, obcinania piersi są obecne na wielu ikonografiach). Zmarła w wieku 16 lat rzucona na rozżarzone węgle. Chrześcijanie od razu otoczyli jej grób wielką czcią, modląc się do niej o wstawiennictwo. Stała się patronką zawodów związanych z ogniem: kominiarzy, odlewników, ludwisarzy, górników, jubilerów, a także pielęgniarek. Jest również orędowniczką w chorobach piersi. Chroni przed żywiołami, zwłaszcza ogniem i trzęsieniami ziemi.
W Katanii święto patronki jest o wiele bardziej uroczyste i spektakularne od innych świąt w tym mieście (nawet od Sylwestra czy karnawału). Trwa 3 dni podczas których rekonstruowana jest historia świętej.
Pierwszy dzień poświęcony jest zbieraniu dużych świec woskowych w celu ofiarowania Świętej. Według tradycji ludowej świeca powinna być taka wysoka lub ciężka jak osoba prosząca Świętą o opiekę. W procesji zbierania świec, od pieca w którym są wypiekane do katedry, uczestniczą największe autorytety kościelne, wojskowi i ludność cywilna. W orszaku biorą udział dwie XVII-wieczne karety, które dawniej należały do senatu rządzącego miastem oraz jedenaście „candelore „, czyli wielkich świec reprezentujących duże korporacje (grupy) lub ważne osoby. Dzień ten kończy się wielkim pokazem sztucznych ogni na Pizza Duomo. Fajerwerki podczas Festa di Sant’Agata, oprócz wyrażania wielkiej radości wiernych, przypominają także, że zmarła śmiercią męczeńską patronka miasta chroni Katanię przed wybuchami Etny i pożarami.
Drugi dzień jest najbardziej ekscytujący. Upamiętnia pierwsze spotkanie miasta ze Świętą Agatą. Już od świtu ulice zapełniają się mieszkańcami, a zagorzali wierni ubierają się w tradycyjny strój nocny, noszony przez mieszkańców Katanii jeszcze w 1126r., kiedy witali relikwie męczennicy przywiezione przez Gisliberto i Goselmo z Konstantynopola. Strój ten – z czasem zaczął być kojarzony ze strojem pokutnym: długa do kostek bluzka z białego płótna była porównywana z szatą liturgiczną, czarny aksamitny beret odczytywano jako symbol popiołu, z którego człowiek powstał i w który się obróci , a przepasany sznurek jako cykliczność życia. Do tego białe rękawiczki i chusteczka w ręku.
Ważnym momentem uroczystości jest otwarcie żelaznej kratki do kapliczki z relikwiami Świętej Agaty, do którego trzeba użyć trzech kluczy, a każdy z nich jest przechowywany przez inną osobę – jeden klucz ma skarbnik, drugi mistrz ceremonii a trzeci przeor katedry. Od ostatniego przekręcenia trzeciego klucza oczekującemu tłumowi ukazuje się pogodne i uśmiechnięte oblicze Sant’Agata. Świecące się złotem popiersie Sant’Agata, wykonane przez XIII-wiecznych złotników, praca wyrafinowana i bardzo precyzyjna, jest ozdobione renesansowym srebrem i pokryte czerwonym aksamitem, czyli kolorem krwi męczeńskiej, ale też kolorem królewskim. Przed wyruszeniem procesji ulicami miasta odbywa się uroczysta msza prowadzona przez arcybiskupa na powitanie patronki. Relikwie zostają umieszczone w specjalnej szkatule i postawione na il fercolo, dużej i okazałej wotywnej konstrukcji, na której są noszone podczas procesji.
Il fercolo o wadze 17 kwintali, a z obciążeniem – Szkatułą, Popiersiem i Świecami może nawet do 30 kwintali, jest niesiony przez 400-500 mieszkańców ubranych w białe szaty i powiązanych sznurem, którzy prowadzą procesję i krzyczą: Cittadini, viva Sant’Agata! („Niech Żyje Św. Agata!”, ale może też oznaczać Sant’Agata è viva , czyli „Św. Agata żyje”). Procesja z relikwiami przechodzi przez całe miasto, zatrzymując się w miejscach z którymi było związane życie Św. Agaty (ale koło katedry i miejsc męki przechodzi się bez postojów, żeby ochronić Agatę przed smutnymi wspomnieniami). Postój jest za to w przystani rybackiej, z której mieszkańcy żegnali odpływające do Konstantynopola relikwie Świętej oraz przy kolumnie upamiętniającej cud Św. Agaty, która uchroniła miasto przez epidemią dżumy w 1743r. Procesja trwa aż do nocy, kiedy relikwiarz powraca do Katedry.
Ostatniego dnia, czyli 5 lutego czerwone goździki z dnia poprzedniego (symbole męczeństwa), zostają zastąpione białymi (symbolizującymi czystość). Późnym rankiem w katedrze odbywa się uroczysta msza pontyfikalna. O zachodzie rozpoczyna się druga część procesji, która przechodzi centralnymi ulicami Katanii, także przez „Borgo”, dzielnicę uchodźców z Misterbianco po erupcji w 1669r. Momentem najbardziej oczekiwanym jest wejście na górę ulicy San Giuliano, która przez swoje wzniesienie jest fragmentem trasy najbardziej niebezpiecznym, a jej przejście jest symboliczną próbą odwagi dla mieszkańców. Jeżeli uda im się pokonać tę przeszkodę to wróży, że rozpoczynający się rok będzie dobry, jeżeli zaś przewrócą się lub nie dadzą rady wejść to rok będzie zły. W nocy odbywa się pokaz fajerwerków zamykający uroczystości Świętej Agaty. Trzydniowe święto jest bardzo wyczerpujące, szczególnie dla tych którzy niosą il fercolo lub le canderole, jednak satysfakcja z doniesienia relikwii Św. Agaty napełnia mieszkańców radością i rekompensuje całe zmęczenie.
Świece Le candelore
To olbrzymie konstrukcje wotywne z wielkimi woskowymi świecami, ubranymi i ozdobionymi przez rzemieślników drewnianymi, pozłacanymi aniołkami, świętymi i scenami męczeństwa, a także kwiatami i chorągwiami. Według starego zwyczaju, kiedy nie było jeszcze elektryczności, są one niesione przed fercolo i mają oświetlać drogę uczestnikom procesji. Od wielu lat jest 11-ście candelore, a każdą w zależności od jej wagi trzyma na plecach 4-12 mężczyzn. Le candelore to pomysł ludu, który oddany świętej, chciał uczestniczyć w święcie patronki z własnymi obyczajami i sztuką. Każda z jedenastu świec jest inna, zrobiona przez inną grupę ludzi z innego rodzaju wosku, inaczej udekorowana, jednak ich kolejność w procesji jest zawsze taka sama. Procesję otwiera mała świeca monsignor Ventimiglia. Pierwszą dużą świecę od początku XVIII reprezentują mieszkańcy dzielnicy San Giuseppe. Kolejną, w stylu gotycko- weneckim robią ogrodnicy i kwiaciarze. Trzecia duża świeca reprezentuje sprzedawców ryb, jest zrobiona w stylu późnobarokowym ozdobiona rysunkami świętych i małych ryb, jej wyjątkowość sprawiła że nadano jej imię ” bersagliera” (bersalier, osoba zdecydowana). Kolejna należy do sprzedawców owoców, a jej elegancja sprawiła, że mówi się na nią ” signorina „. Świeca rzeźników to wieża z czteroma stylami. Świeca sprzedawców makaronu jest wykonana z charakterystyczną dla XVII w. prostotą i bez scenografii. Kolejne świece: właścicieli sklepów z wędlinami i serami oraz karczmarzy są w stylu liberty. Natomiast candelore piekarzy jest najcięższe ze wszystkich, ozdobione wielkimi aniołami i nazywane „mamma „. Procesję zamyka świeca circolo cittadino di sant’Agata (stowarzyszenia obywateli St. Agata), której autorem był kardynał Dusmet. Dawniej świec było jeszcze więcej mi. in. kaletników, szwaczy, murarzy itp. a ich liczba dochodziła do 28.
Słodkości Św. Agaty
We Włoszech prawie na każdą okazję przygotowuje się charakterystyczne dla niego desery. Poza słodyczami obecnymi podczas wszystkich świąt w Katanii jak calia i simensa, w dni Św. Agaty podaje się marcepanowe oliwki św. Agaty (Le Olivetti) i deser mleczny „Piersi św. Agaty” (Cassateddi di Sant’Aita).
Le Olivetti związane są z legendą, która głosi, że gdy Agata uciekając przed goniącymi ją ludźmi Kwincjana, zatrzymała się na chwilę blisko Palazzo Pretorio, aby odpocząć nagle obok niej wyrosło drzewo oliwne dając jej schronienie, aby mogła nabrać sił i posilić się jego owocami.
Le cassateddi inaczej zwane Minni di Sant’Aita w kształcie piersi upamiętniają męczeństwo Agaty, której zostały one odcięte, ponieważ nie chciała wyrzec się wiary.
Kościoły biorące udział w uroczystości
Kluczowymi miejscami uroczystości są trzy kościoły: Katedra Świętej Agaty (La Catedrale di Sant’Agata), gdzie znajdują się szkatuła z relikwiami Sant’Agata z końca XV/XVI w. i popiersie Sant’Agata Giovanniego di Bartolo z 1373r., kościół Sant’Agata al Carcere, zbudowany na wprost więzienia, w którym była więziona patronka miasta podczas procesu, a później oddała tutaj swoje ostatnie tchnienie 5 lutego 251 n.e. (we wnętrz [A1] kościoła po lewej stronie znajduje się kamień ciosany z lawy, na którym według tradycji, są odciśnięte ślady Świętej), oraz kościół Chiesa Sant’Agata la Vetere , gdzie znajduje się sarkofag z ciałem młodej męczennicy.
W Polsce w dniu św. Agaty (5.I.) w wielu kościołach święci się sól oraz chleb, których używa się jako zabezpieczenia przed żywiołami – ogniem, sztormem, burzą i piorunami. Sól św. Agaty wsypywano do płomieni wierząc, że pomoże ugasić ogień (zwł. w Małopolsce) a na Helu podczas sztormu wrzucano ją do morza, licząc na uspokojenie żywiołu. Zwyczaj ten zachował się w ludowych przysłowiach:
Gdzie święta Agata,
Bezpieczna tam chata.
czy też:
Sól świętej Agaty,
Strzeże od ognia chaty.
Źródła:
www.siciliainfesta.com
www.diocesi.catania.it/
www.comune.catania.it
