Na początku istnienia Rzymu, powszechnym środkiem płatniczym było bydło. Zresztą późniejsza nazwa pieniądza w języku łacińskim, pecunia, wywodzi się od słowa pecus, oznaczającego nic innego, jak właśnie „bydło”.
Następnie, jako środki płatnicze, funkcjonowały prostokątne, nieobrobione sztabki miedzi o wadze około pół kilograma, na których często widniał wizerunek bydła. Po zaprzestaniu używania tego środka płatniczego, około V wieku p.n.e.
Kolejnym punktem na drodze rozwoju środków płatniczych w państwie rzymskim był as miedziany (aes rudae) o wadze 327,45 g, który dzielił się jeszcze na 12 uncji po 27,3 g każda.
Waga asa miedzianego była podstawową jednostką wagi i nazywała się funt rzymski (libra). Ten ciężar, był właściwy na terenie Rzymu i jeszcze w kilku innych miastach. Dla oznaczenia jednego funta, używano dużej litery L.
Najstarsza moneta okrągła miała wagę 273 g i nazywała się as funtowy (as libralis). W 289 roku p.n.e. dla kontroli spraw monetarnych, została zorganizowana komisja złożona z trzech osób, której podstawowym zadaniem, było wypuszczenie asów i sztab miedzi (aes signatum). Moneta srebrna stała się znana około 340 roku p.n.e., kiedy to słynna mennica w Kapui, zaczęła wytwarzać srebrną monetę dla Rzymu, tzw. dydrachmy, których waga wynosiła 7,58 g, by z czasem obniżyć ją do 6,82 g.
Bicie srebrnej monety przeniesiono do Rzymu w 269 roku p.n.e. Były to denary o wadze 4,55 g srebra. W następnym roku rozpoczęto wybijanie monety o wadze 3,41 g, zwanej wiktoriatem, której nazwa wywodzi się od wizerunku bogini Wiktorii, wybijanej na monecie. Wiktoriat służył jako środek rozliczeniowy w transakcjach międzynarodowych, a ściślej rzecz ujmując, głównie w kontaktach handlowych z państwami greckimi.
Zmiany w pieniądzu zaszły w czasie II wojny punickiej, kiedy to rozpoczęto wybijanie złotej monety zwanej scripulus, która była równoważna 20 sestercom. U schyłku istnienia republiki, rozpoczęto bicie złotego (aureus), którego równowartość wynosiła 100 sesterców. Złoty na stałe do obiegu wszedł dopiero za panowania Augusta i odtąd stał się powszechnie używanym pieniądzem aż do czasów Konstantyna Wielkiego, który w 309 roku n.e. zastąpił ją solidusem.
W 210 roku p.n.e. po raz pierwszy wybito denary (denarius), gdzie jeden denar miał wartość ustaloną na 16 asów. Denary wyszły z użycia z końcem III wieku n.e. Pewne modyfikacje w denarach przypadają na okres panowania Karakalli, który wyemitował monetę zastępującą denara zwaną Antoninianusem. Ze względu na swą wagę Antoninus często nazywano podwójnym denarem. Początkowo był srebrną monetą, później wybijano z brązu i pokrywano cienką warstwą srebra. Z użycia wycofał ją Konstantyn.
Od połowy III wieku p.n.e., podstawową jednostką dla wszelkich obliczeń stał się sesterc, którego wartość równała się 2,5 asa. Sesterc oznaczany był za pomocą liter HS. Dla zapisu większych sum, stosowano następujące skróty:
HSX – 10 sesterców
HSM – 1000 sesterców
W późniejszym okresie, oprócz Rzymu, mennice znajdowały się jeszcze w Tarencie, Benewentum i jakieś innej bliżej nieokreślonej miejscowości. Mennica w stolicy, usadowiona była na Kapitolu, obok świątyni Junony Monety. Za czasów Augusta liczba mennic rosła w zastraszającym tempie. Monety wytwarzano niemal w każdym zakątku Imperium. Dopiero za panowania Flawiuszy, problemowi temu zaradzono, powracając z biciem monet, do obszaru miasta Rzym.
Za wybijanie nonet odpowiedzialni byli członkowie kolegium Ill viri aere argento aur flando ferundio. Kolegium składało się z trzech urzędników. W latach 44 – 40 p.n.e. kolegium rozszerzyło swój skład osobowy do 4 członków.
Na wszystkich monetach umieszczane były stemple. Na miedzianych monetach, z jednej strony umieszczano wizerunek Janusa, zazwyczaj dwugłowego (Janus Geminus), natomiast z drugiej strony monety, widniał dziób okrętu. Na srebrnych monetach, umieszczane były wizerunki zaprzęgów dwukonnych, zwane bigatti lub też czworokonnych, zwane quadrigati.
W okresie republiki, monety ozdabiane były głową boga (Jowisza, Janusa, Junony, Marsa lub Minerwy). Często występowała również wilczyca, a na awersie, znajdowały się dzioby statków.
Monety złote, w okresie cesarstwa były bite zarówno przez senat, jak i cesarzy. Pierwsze z nich zaopatrzone były w napis SC (Senatus Consulta), natomiast, monety bite z polecenia cesarza, mogły mieć na sobie następujące napisy: Imp. (Imperator); Caes (Caesar); P.M. (Pontifex Maximus); Cos (Consul); Tr. p. (tribunicia potestate).
Pierwszym człowiekiem, którego twarz została umieszczona na monecie, był Gajusz Juliusz Cezar. Później stało się to tradycją. Wizerunki władców znajdowały się na jednej stronie, natomiast druga była przeznaczona dla różnego rodzaju personifikacji. Najczęściej były to: Wolność, Łagodność oraz Radość.
Za czasów Konstantyna Wielkiego, coraz śmielej pojawiają się sceny z życia prywatnego. Kolejne zmiany zaszły dopiero pod koniec IV wieku n.e. za Teodozjusza Wielkiego, kiedy to na monetach rozpoczęto wybijanie monogramu Chrystusa i innych symboli chrześcijańskich.
Pogłębiająca się anarchia w państwie rzymskim w okresie III wieku n.e. nie ominęła również pieniędzy. W każdej prowincji wprowadzano nowe monety o różnych wagach. Dopiero za panowania Dioklecjana i jego reform w 294 rok n.e. doszło do uregulowania waluty.
Poniżej przedstawiam przelicznik monetarny obowiązujący w cesarstwie przez cały I i II wiek n.e.
1 aureus = 25 denarów
1 denar = 4 sesterce
1 sesterc = 2 dupondiusy
1 dupondius = 2 asy
1 as = 2 semisy
1 semis = 2 kwadranse
Materiał opracowany przez:
