Praetor był wyższym urzędnikiem w republice rzymskiej mającym tzw. władzę mniejszą (imperium minus). Nazwa tego stanowiska wzięła się od słowa praeire, czyli „dowodzić”.
Urząd powołano dopiero w 367 roku p.n.e., w celu wydzielenia wymiaru sprawiedliwości spod władzy konsula. Pretor miał za zadanie strzec porządku w mieście, w szczególności zaś sprawować sądy w sprawach karnych i cywilnych. W 224 roku p.n.e. powołano drugiego pretora, którego nazywano pretorem peregrynów (praetor peregrinus), natomiast ten pierwszy, starszy, przyjął tytuł pretora miejskiego (praetor urbanus), a zakres podmiotowy jego działalności obejmował obywateli rzymskich. Pretor peregrynów był dostępny dla cudzoziemców (peregrines). Rozpatrywał także spory pomiędzy obywatelami i peregrynami. Do ich obowiązków należało również organizowanie igrzysk ku czci Apollina (ludi Apollinares).
Pretorzy sprawowali swój urząd przez okres pierwszego roku, jednakże senat na podstawie specjalnej uchwały (prorogatio imperii), mógł wydłużyć ich kadencję. Przysługiwało im prawo noszenia togi obramowanej i krzesło kurulne w teatrze. Na obszarze Rzymu, towarzyszyło im zawsze 2 liktorów z pękami rózg (cum fascibus), natomiast poza jego granicami aż 6, z zatkniętymi pękami rózg i toporów (cum fascibus et securibus).
Nowe urzędy pretorskie utworzono w związku z podbojem nowych krain. Dla ich zarządu powołano w 227 roku p.n.e. 2 pretorów dla Sycylii, Sardynii i Korsyki, a w 197 roku p.n.e., następną dwójkę dla obu Hiszpanii. Tak więc razem było 6 pretorów. Zwiększenie ich liczby nastąpiło dopiero za czasów Sulli, na początku I wieku p.n.e., kiedy to dodano dwa nowe urzędy pretorskie. Cezar zwiększył ich liczbę do 16, a za cesarza Klaudiusza liczba wzrosła do 18.
Po utworzeniu cesarstwa, za pryncypatu, pretorzy utrzymali swe uprawnienia w jurysdykcji cywilnej i karnej, ale już w czasach dominatu nie odgrywali większej roli.
Pretorom przysługiwało prawo wydawania edyktów (interdictio), zwanych „pretorskimi”, które ustalały sposoby postępowania w sprawach niedostatecznie jasno uregulowanych przez ustawy (leges) czy prawo zwyczajowe. Owe edykty odegrały ważną rolę w rozwoju prawodawstwa i były uwzględniane w późniejszych kodyfikacjach prawa rzymskiego.
Do uprawnień pretora należało ponadto mianowanie prefektów (praefecti), którzy mieli władzę sądowniczą i porządkową w miastach italskich.
Po upływie kadencji, przydzielano im prowincje w zarząd.
Materiał opracowany przez:
