Praetoriani, Praetoriae Cohortes była to straż przyboczna cesarzy w Starożytnym Rzymie. Jednostka ta została stworzona przez Scypiona Afrykańskiego w okresie republiki i w założeniu miała być ochroną dowódcy armii, jak i namiestnika prowincji.
Ich funkcja została zmieniona za panowania Oktawiana Augusta, który przekształcił pretorian w oddziały wojskowe o funkcjach porządkowych. Pierwotnie było 9 kohort pretorian po 1000 żołnierzy, potem liczbę zwiększono do 10. Jednostki zostały wprowadzone w Rzymie, gdzie były 3 kohorty oraz innych ważniejszych miastach Italii, gdzie stacjonowała reszta kohort. Jedna kohorta liczyła 480 żołnierzy piechoty i 120 jeźdźców. Pretorianie tworzyli głównie oddziały piechoty, jazda pełniła przy nich rolę uzupełniającą.
Cesarz Tyberiusz postanowił jednak ściągnąć wszystkich pretorianów pod Rzym, by od roku 23 n.e. ulokować ich w samej stolicy.
Pretorianie faktycznie byli gwardią cesarską, dowodzoną przez prefekta pretorianów (praefectus praetorio). W późniejszym okresie wprowadzono dwóch, a potem trzech prefektów. Stanowisko dowódcy pretorian zarezerwowane było dla ekwitów. Pozycja prefekta rosła wraz ze stopniowym wyniszczaniem państwa. W III wieku n.e. stał się on oficjalnym zastępcą cesarza, by potem być jego przedstawicielem w Senacie. Jak się okazało prefekci wraz z podporządkowanymi im pretorianami mieli ogromny wpływ na wewnętrzną politykę państwa. Wielokrotnie sami decydowali o wyborze cesarza.
Była to formacja elitarna, a służba w nich była zaszczytem, zarezerwowanym głównie dla mieszkańców samego Rzymu, lecz pretorianinem mógł zostać każdy mieszkaniec Italii. Roczny pobór pretorianina był 3 razy wyższy od żołdu zwykłego legionisty. Za Augusta legionista otrzymywał rocznie stipendium po 75 denarów, wynoszące na rok łącznie 225 denarów, gdzie pretorianin 350 denarów rocznie. Cesarz Domicjan na przełomie I i II wieku n.e. podniósł żołd o 1/3, a więc pretorianin dostawał 1000 denarów rocznie. Służba wynosiła 16 lat, kiedy przeciętny żołnierz musiał odsłużyć 25 lat. Dla weteranów ponadto uwzględniono wysoką odprawę. Udogodnienia te miały na celu zachęcić obywateli do wstępowania do gwardii.
Zadaniem pretorianów była ochrona władzy i ustroju. Służbę porządkową w mieście, tworzyły 3, a potem 4 kohorty miejskie (cohortes urbanae), które podlegały prefektowi miasta (praefectus urbi). Mógł nim zostać tylko wysokiej rangi senator. Wyróżniano także kohorty wigilów (cohortes vigilum), które za Augusta było 7. Pełniły one funkcje straży pożarnej i policji nocnej. Do tych kohort rekrutowano zwykle wyzwoleńców, dowodzonych przez praefectus vigilurm, zwykle ekwitę.
Od Augusta do Galby cesarze mieli jako straż przyboczną corporis custodes, złożone wyłącznie z barbarzyńców, zwłaszcza Germanów. Miało to na celu uniemożliwienie porozumienia się potencjalnych spiskowców ze strażą cesarską.
Pretorianie stacjonowali w północno-wschodniej części Rzymu, w silnie ufortyfikowanym castra praetoria.
Materiał opracowany przez:
