Na początku istniały dwa stany społeczeństwa rzymskiego: patrycjuszy, czyli arystokracji oraz plebejuszy. Dwa wieki później ujawnił się trzeci stan, ekwitów. Według hierarchii najbogatszą grupą byli patrycjusze, następnie ekwici, a dopiero na końcu plebejusze, którą stanowili przeważnie zwykli mieszczanie i kupcy.
Ekwici, tzn. jeźdźcy, trudnili się zazwyczaj handlem, finansami, pośrednictwem, dzierżawieniem podatków oraz eksploatacją surowców naturalnych. W II wieku p.n.e. doszło do konfliktu między arystokracją, a ekwitami. Główną przyczyną było czerpanie zysków z prowincji przez ekwitów, co zagrażało interesom arystokracji. W wyniku konfliktu zaburzony został ustrój republiki, co doprowadziło do powstania nowego typu władzy – cesarstwa.
W początkach państwa, niewolników było niewielu. Spowodowane było to przede wszystkim dużą ilością chłopów, którzy żyli na własny rachunek, pracując na polu. Dopiero w okresie wielkich podbojów niewolnicy stali się istnym interesem. Potrafili wiele, a płacić im nie było trzeba. Stali się żywym handlem, który okazał się cennym, ale tanim „przedmiotem” w handlu. Jako siła robocza, najczęściej pracowali na Sycylii i w dzisiejszych rejonach Italii. Ówczesna ludność Republiki Rzymskiej wynosiła około 8 mln ludzi, z czego 4 mln stanowili niewolnicy. Byli uważani za coś gorszego od zwierząt, podobnego do narzędzi.
W okresie republiki pojawiła się ogromna ilość obywateli nie posiadających ziem. Stali się przyczyną pojawienia się poważnych problemów społecznych i politycznych. Nazwani zostali proletariuszami, od słowa „potomstwo” (proles), ponieważ poza potomstwem nic nie posiadali.
Wykorzystywani byli przez polityków do manipulacji na swoją korzyść. Jak wiadomo rolnicy stanowili zaplecze rekrutacyjne dla armii. Tracąc ziemię nie mogli służyć w wojsku przez co armia rzymska stawała się krucha i mała. Podjęto więc w krótkim czasie próbę przeprowadzenia reformy agrarnej. Miała ona przyznać wszystkim bezrolnym obywatelom, działki ziemi, co miało odrodzić armię. Jednak reforma nie weszła w życie. W końcu udało się jednak rozwiązać problem poprzez wprowadzenie regularnej ochotniczej armii ochotników.
Złe traktowanie niewolników stało się przyczyną dużej ilości buntów. Najbardziej znanym powstaniem było powstanie Spartakusa, trwające w latach 73 do 71 p.n.e. Fala niewolniczych ruchów stała się dla Rzymian nauczką, co doprowadziło w krótkim czasie do powstania kolonat. Polegały one na oddawaniu w użytkowanie, ziemi drobnym dzierżawcom. Zobowiązani byli oni do płacenia czynszu dzierżawnego i odpracowywania kilku dni w roku w majątku właściciela. Na wykształcenie się kolonat wpływ miało wiele złożonych czynników społeczno-gospodarczych i politycznych, z których najwazniejszym był po prostu zanik wojen ekspansywnych i przejscie do wojen obronnych. Te z koleji nie dostarczały nowych niewolników, w efekcie czego wzrosły ceny taniej siły roboczej i coraz trudniej było ich dostać. Szybko ten system się rozprzestrzenił po całej Italii.
Materiał opracowany przez:
