Najstarszy, wciąż istniejący we Włoszech (i prawdopodobnie na świecie) wydział prawa znajduje się na Uniwersytecie w Bolonii. Przyjmuje się, że bolońska alma mater powstała w 1088 roku, mimo że oficjalny znany akt założycielski został wydany przez Fryderyka Barbarossę w 1158 roku.
Wydział prawa wykształcił się prawdopodobnie z grup zagranicznych społeczności studiujących we Włoszech, a badających prawo w związku ze stosowaną zasadą zbiorowej odpowiedzialności obcokrajowców. Z czasem otrzymali
oni pewne prawa, a zbiorowa odpowiedzialność została zniesiona. Pomagający im uczeni z Bolonii stali się wykładowcami nowo powstającej uczelni, a sami zyskali ochronę prawną równą ze szlachtą. W 1158 roku po ogłoszeniu przez Fryderyka I Barbarossę Constitutio Habita uniwersytet oparł się na modelu societas di socii, pozostających pod nadzorem mistrzów opłacanych przez studentów. Uniwersytet gwarantował wszystkim studentom niezależność od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej.
Należy pamiętać, że to na Uniwersytecie bolońskim rozwinęła sie szkoła glosatorów. Mimo wzorowania się na szkole pawijskich interpretatorów prawa longobardzkiego, wykształcili oni całkowicie nowy system prowadzenia prac naukowych stosując między innymi metodę egzegezy do badania kodyfikacji justyniańskiej – Corpus Iuris Civili. Do szkoły glosatorów należeli m.in. Bulgarus, Jacobus, Hugo, Martinus. Najwybitniejszym jej przedstawicielem był jednak urodzony pod Florencją Francesco Accorso (Accursius).
Accorso studiował prawo prawdopodobnie w Impruencie, jednak w młodym wieku został profesorem Uniwersytetu bolońskiego. W 1228 roku ukończył swoje największe dzieło znane jako Glossa ordinaria (Glossa Accursiana) – zebrany i uporządkowany zbiór glos do Kodeksu justyniańskiego. Praca zyskała wielką popularność wśród średniowiecznych jurystów i to za jej zasługę uznaje sie powiedzenie: „Quidquid non agnoscit Glossa, non agnoscit curia„, „Czego nie zna glosa, tego nie zna sąd”.
W połowie XII wieku szacuje się, że na Uniwersytecie bolońskim było nawet dziesięć tysięcy studentów prawa, co stanowiło około jednej trzeciej mieszkańców miasta. Wykształciła się specyficzna relacja miedzy studentami a profesorami, określana mianem societas – spółek, ich zrzeszenie nazywanouniversitas scholarium. Istotne podziały zachodziły na tle narodowościowym, powodując powstanie podgrup. Przewodniczący takich podgrup nosili miano konsuli (consules), a później rektorów (rectores).
W XIII wieku niejaki Rolandinus, profesor uczelni, opracował słynny podręcznik notariuszy (stosowany aż do XVIII wieku), tzw. Summa artis notariae. W XIV wieku Uniwersytet boloński stał sie słynną placówką kształcenia prawa kanonicznego. Wykładowcami byli wtedy m.in.: Giovanni d’Andrea, Giovanni Calderini, Giovanni da Legnano i Pietro d’Ancarano. Na Uniwersytecie bolońskim prawo kanoniczne studiował między innymi Mikołaj Kopernik, który właśnie podczas studiów miał rozpocząć swoje obserwacje astronomiczne.
Obecnie Uniwersytet Boloński posiada oddziały w Cesenie, Forli, Imoli, Rawennie, Rimini oraz zagraniczny w Buenos Aires. W ramach Istituto di Studi Superiori funkcjonuje także Collegio Superiore di Bologna, jako instytucja dla wyróżniających się studentów. Na podstawie ostatnich danych na Uniwersytecie Bolońskim studiuje ok. 85 000 osób.
Autor: Maksymilian Czornyj