Pierwsze osiem dni od narodzin dziecka (primordia) wypełniały uroczystości religijne. Dziecko odwiedzali przyjaciele rodziny, przynosząc mu różnego rodzaju prezenty, tj. ciastka, kwiaty itp. Dziewiątego dnia następowało oficjalne przyjęcie dziecka do rodu poprzez nadanie mu przydomka (praenomen).
Dopełnieniem formalności, były uroczystości religijne, kiedy to następowało oczyszczenie i złożenie ofiary bóstwom domowym. Ten dzień zwany był albo dies lustricus albo dies nominium. Cała ceremonia dnia dziewiątego, miała charakter prywatny. Z czynności urzędowych, należało jeszcze dokonać zgłoszenia imienia dziecka w przeciągu 30 dni od narodzin do praefectus aerari, natomiast w prowincjach do tabulari publici.
Po kilku latach, najczęściej około 7 roku życia, dziecko rozpoczynało edukację. W odniesieniu do chłopców i dziewcząt zróżnicowany był jedynie czas trwania. Chłopcy kształcili się do 15 roku życia, natomiast dziewczynki do 13 roku.
Obywatele mniej zamożni, czy też po prostu plebs, posyłał dzieci do szkół publicznych, mieszczących się częstokroć w budynkach publicznych, lub też w taberneach rzymskich domów. Zawód nauczyciela był w powszechnej pogardzie, zresztą ludzie do tej profesji rekrutowali się głównie z niewolników lub wyzwoleńców, najczęściej pochodzenia greckiego, którzy niemal zmonopolizowali ten zawód. Za naukę płacili sami rodzice, co nierzadko wiązało się z uzyskiwaniem przez pedagogów pensji wręcz głodowej. Nierzadko osoby trudniące się tą profesją szukały dodatkowych zajęć by móc w miarę normalnych warunkach prowadzić swą egzystencję. Z czasem jednakże niektóre szkoły czy tez raczej nauczyciele, uzyskiwali pewien prestiż, co ostatecznie mogło zaowocować mecenatem zamożnego Rzymianina, płacąc mu wynagrodzenie (honorarium).
W tym miejscu warto wspomnieć, iż w historii przyjmuje się, że pierwszą szkołę publiczną założył w III wieku p.n.e. Spuriusz Karwiliusz, a szkoła opłacana przez państwo powstała za panowania Wespazjana.
Rok szkolny rozpoczynał się po 23 marca. Wolne od nauki były nie tylko dni świąteczne, ale także wszystkie nundiny.
Zajęcia rozpoczynały się przed wschodem słońca, gdy cały Rzym budził się do życia. Uczniowie chadzali do szkoły, zaopatrzeni w świeczki, które zapewne służyły im w czasie pierwszych godzin pobytu w szkole. W czasie lekcji zarządzano jedną przerwę na posiłek, po czy kontynuowano naukę po popołudniu.
Chłopcy w zamożnych domach znajdowali się pod ciągłą opieką pedagoga (pedagogus, comes, custos czy monitor), który pełnił funkcję zarówno wychowawcy jak i nauczyciela.
Początkowo nauka obejmowała czytanie, pisanie i elementy rachunkowości. Z czasem, program nauczania ulegał modyfikacjom. W końcu wykształcił się trzystopniowy etap nauczania, który był prowadzony przez różnych nauczycieli, którymi byli:
Literator – był nauczycielem pierwszej klasy szkoły podstawowej. Uczył dzieci czytać i pisać. Pod kierunkiem nauczyciela rachunków (calculator, librarius), dzieci uczyły się podstawowych operacji matematycznych. Ćwiczenia te najpierw odbywały się to na palcach, przy czym palce lewej ręki służyły do przedstawiania jedności i dziesiątek, a prawej setek i tysięcy. Później sięgano po kamyczki, aby zakończyć na liczydłach. Oprócz tego uczono dzieci tabliczki mnożenia, do której najlepiej służyła pamięć. Nauczyciel wygłaszał działanie, a dzieci powtarzały chórem. Najważniejszą pomocą naukową literatora, była rożka, która była narzędziem „represyjnym”.
Gramaticus – jego głównym zadaniem, było nauczenie uczniów wypowiadania się oraz pojmowania treści. Nauczano również interpretacji, zasad stylistycznych panujących w poezji i całej sztuce piśmienniczej. Dodatkowo uczniów zaznajamiano z muzyką, astronomią, filozofią, geometrią i co najważniejsze, gramatyką. Podstawowym podręcznikiem był Homer. Oprócz jego utworów, czytano także klasyków tj. Liwiusza Andronikusa. Dopiero za czasów Oktawiana, nastąpił napływ młodszych autorów, tj. Horacego, Owidiusza i innych. Czytaniu utworów towarzyszyła analiza językowa i gramatyczna. Studia u retora często odbywały się w jamach tabaernae czy to Forum julium, czy też ekshedr Forum Trajana. Wiek rozpoczęcia nauki u retora był zależny od rodziców a także stopnia rozwoju młodzieńca.
Retor – nauczyciel wymowy. Nauka składała się z teorii wymowy oraz ćwiczeń, które przybierały dwie formy: suasoriae – mowy wygłaszane na jakiś temat (monologi) oraz controversiae – połączenie mowy oskarżyciela i obrony. Oprócz tego, studenci dokonywali opisu postaci historycznych przedstawiając określoną sytuację faktyczną i dyskutowali na temat możliwych scenariuszy, gdyby przeprowadzić drobnych modyfikacji w zakresie powziętych przez danego męża decyzji. Uzupełnieniem studiów były na pewno publiczne przemowy (declamatio) tak istotne dla obowiązków życia publicznego.
Zwieńczeniem edukacji były studia filozoficzne w Atenach, nie bez przesady zwanym uniwersytetem dla Rzymian. W wieku 17-18 lat rozpoczynała się również służba wojskowa, co według Polibiusza, dotknąć miało jedynie tych bardziej ograniczonych intelektualnie. Ci „bardziej uzdolnieni” odbywali praktyki, czy to z zakresu jurysprudencji, administracji czy dyplomacji.
Ważnym aspektem rozwoju młodzieńca było także uznanie go za mężczyznę. Krok ten symbolizowało założenie tzw. togi virilis. Początkowo brak było jasnych regulacji dotyczących wieku związanego z uzyskaniem „pełnoletniości” i w dużej mierze uznanie tego stanu psychicznego zależało od woli ojca. Zazwyczaj następowało to w przedziale od 14 do 17 roku życia. Dopiero w okresie cesarstwa wiek pełnoletniości określono na 16 lat. Uroczystość odbywała się 17 marca w Liberalia, kiedy to przed larami młodzieniec zakładał bullę i togę praetexta często nazywane insignia pueritiae, by następnie ubrać wspomnianą już wyżej togę virilis w stylu odpowiednim dla określonej grupy społecznej.
Jednakże szkoła to nie całe kształcenie się przyszłego młodego Rzymianina. Oprócz zajęć nazwijmy to obowiązkowych, istniały także różne organizacje młodzieżowe. Przynależność do nich była dobrowolna. W Italii nazywały się one Iuvenes, podczas gdy w prowincji występowały pod nazwą Iuventus lub Collegium iuventutis. W tych miejscach, młodzież poszerzała swoje wykształcenie i rozwijała sprawność fizyczną. Na czele takiej Iuvenes stał praefectus lub curator.
Materiał opracowany przez:
