We wczesnym okresie republiki właściwym sztandarem wojskowym (signum militare) była po prostu wiązka trawy zatknięta na końcu drzewca. Potem wprowadzono znak dłoni, by wreszcie na metalowych drążkach umieścić figury symbolicznych zwierząt: wilka, orła, wieprza, konia lub minotaura.
Na nie żołnierze składali wojskową przysięgę (sacramentum). Miała ona charakter opiekuńczy wybaczalny, bowiem winy legionistów były znoszone.
Przykład przysięgi na wierność Cezarowi, jaką museli złożyć legioniści pod jego dowódctwem:
Przysięgam Boskiemu Cesarzowi GAIUSOWI JULIUSOWI TIBERIUSOWI NERO, Imperatorowi, Jedynemu Panu i Władcy Imperium i Świata, służyć wiernie, wszelkie Jego rozkazy oraz swe obowiązki wypełniać z entuzjazmem, oddaniem i bezwzględnym posłuszeństwem – niezależnie od miejsca, czasu i warunków w jakich się znajdę. Przysięgam na honor i swoje życie – wolę Cezara traktować święcie, i nigdy nie dopuścić do zaniedbania, a wszelkie przejawy buntu i nieposłuszeństwa bezwzględnie zwalczać – nie zważając na życie swoje.
Przysięga równała się całkowitemu oddaniu żołnierzy dla znaku, za który gotowi byli polec. W sytuacjach wyraźnie niekorzystnych dla rzymskich żołnierzy ciskano nimi w nacierających i przeważających wrogów, aby zmusić do kontrataku własnych żołnierzy.
Każdy manipuł posiadał swój znak (signum), zwykle w kształcie podniesionej w górę ręki umieszczonej na drzewcu, który nosił stale wyznaczony do tego chorąży (signifer).
Oprócz tego legiony posiadały symboliczne znaki kultowe, najczęściej znak z wyobrażeniem orła. Znakiem tym była zazwyczaj tablica z oznaczeniem legionu oraz metalową dłonią na szczycie, przymocowana na metalowym drągu, obitym kolistymi emblematami, z wieńcem laurowym.
Signifer był łatwo rozpoznawalny w czasie bitwy. Na otwarty hełm miał narzuconą skórę wilka, niedźwiedzia (signifer legionistów) lub lwa (signifer pretorian), z łapami związanymi na piersi. Signifer auxiliares, czyli wojsk pomocniczych zakładał skórę niedźwiedzia, ale bez pyska. Podobnie ubrani występowali trębacze wyposażeni w trąby i rogi.
Owe skóry, łączące się z odwieczną magią związaną ze zwierzętami i totemizmem, miały być oczywiście źródłem mocy.
Od czasów Gajusza Mariusza (II połowa II wieku p.n.e.) wyłącznym znakiem legionów był orzeł srebrny (później złocisty), z podniesionymi skrzydłami, będący symbolem Jowisza (aquila). W tych czasach chorąży otrzymał miano aquilifera i przysługiwała mu kolista tarcza. W okresie cesarstwa noszono też na drzewcu sztandaru popiersie imperatora (imago), jako głównodowodzącego wszelkich wojsk imperium, który noszony był przez imaginifera.
Jazda legionowa miała sztandary z tkaniny (vexillum) na poziomym drążku.
Znaki te odgrywały w wojsku rzymskim dużą rolę, zarówno praktyczną, jak i symboliczną:
– ułatwiały utrzymanie łączności pomiędzy oddziałami w walce
– były symbolem jedności oddziału i nienaruszalności porządku wojskowego
Utrata znaku stanowiła hańbę dla żołnierzy. W razie niechybnej klęski signifer ratował znak, zrywając na przykład orła z drzewca.
W czasie spokoju znaki spoczywały w świątyni Saturna, podczas gdy w czasie kampanii znaki przechowywano w małej świątyni w obozie.
Materiał opracowany przez:
